Diagnoza została przeprowadzona na terenie gminy Leśna w 2024 roku w okresie od października do listopada i objęła uczniów klas siódmych i ósmych (n=93), dorosłych mieszkańców gminy (n=566) oraz indywidualnych wywiadów pogłębionych z 10 ekspertami z terenu gminy. Badanie zostało zlecone w celu określenia, w jaki sposób poszczególne obszary ze sfery polityki społecznej są postrzegane przez mieszkańców, które z nich wymagają interwencji, w jakim zakresie i w konsekwencji, gdzie gmina powinna wykonać największy wysiłek profilaktyczny i naprawczy.
Badanie zawiera szczegółowy opis istotnych obszarów polityki społecznej takich jak:
- Problemy i postawy społeczne w tym: kryzys rodziny, sposób spędzania czasu wolnego uczniów i dorosłych mieszkańców gminy;
- Alkohol: częstotliwość spożywania alkoholu, przeciętne ilości jednorazowo wypijanego alkoholu, wiek inicjacji alkoholowej, dostępność alkoholu w środowisku lokalnym, doświadczanie problemów związanych z piciem alkoholu, przekonania dotyczące alkoholu;
- Przemoc: rozpowszechnienie zjawiska przemocy w rodzinie, świadomość dostępności form pomocy, społeczna tolerancja dla przemocy;
- Narkotyki i dopalacze: rodzaj substancji psychoaktywnych najczęściej stosowanych w społeczności lokalnej, dostępność substancji psychoaktywnych w społeczności lokalnej, zjawisko używania leków bez recepty przez dzieci i młodzież;
- Internet, media: zjawisko uzależnienia od nowych mediów, zjawisko cyberprzemocy, świadomość praw i zagrożeń użytkowników Internetu, uzależnienie behawioralne;
- Hazard: zjawisko uzależnienia od hazardu, świadomość dostępności form pomocy;
- Nikotyna: rozpowszechnienie uzależnienia od wyrobów tytoniowych, wiek inicjacji nikotynowej i ilość wypalanych dawek nikotyny;
- Relacje uczniów z rodzicami oraz rówieśnikami: respektowanie zasad ustalonych przez rodziców, otrzymywane wsparcie emocjonalne od rodziców/opiekunów, przyjaciół i innych dorosłych
Podczas badania oprócz wyżej wymienionych obszarów, zarówno ankietowani mieszkańcy, jak i eksperci wskazali jednak ogromny problem którym jest samotność i brak wsparcia dla seniorów. W raporcie czytamy:
Wypowiedzi rozmówców ukazują, że samotność i brak wsparcia dla seniorów stanowią jedno z kluczowych wyzwań społecznych w gminie Leśna. Sytuacja ta wynika z szeregu czynników, takich jak migracja młodych mieszkańców, struktura demograficzna mieszkańców gminy, niewystarczająca infrastruktura opiekuńcza oraz ograniczone zaangażowanie rodzin w opiekę nad starszymi członkami.
Osoby starsze często pozostają samotne, co negatywnie wpływa na ich zdrowie i jakość życia. Eksperci podkreślają, że wielu seniorów nie ma nikogo, kto mógłby się nimi zająć. Zmusza to lokalne instytucje do kierowania ich do domów pomocy społecznej (DPS) w sąsiednich miejscowościach, ponieważ na terenie gminy brakuje takich placówek. Sama decyzja o przeniesieniu do takiej placówki bywa trudna dla seniorów. Starsze osoby często deklarują, że wolą pozostać w domach, co rodzi wyzwania związane z zapewnieniem opieki w ich miejscu zamieszkania.
Opłaty za pobyt mieszkańców gminy w DPS są nie tylko ogromnym problemem społecznym, ale mają także bardzo silne, negatywne skutki budżetowe. Koszt jednego miejsca w DPS wynosił w roku około 7000 zł (niemal 100.000 rocznie / osobę), a łącznie koszty opłat za pobyt w DPS wyniosły ponad milion złotych. Prognoza na kolejny, 2025 rok przewiduje, że opłaty te mogą wzrosnąć o kolejne kilkaset tysięcy, do prawie dwóch milionów złotych. Autorzy raportu zwracają uwagę, że:
Brak poczucia obowiązku ze strony rodzin wobec starszych członków wspólnoty rodzinnej jest zjawiskiem alarmującym. Eksperci zauważają, że „czasem ktoś potrafi przyjść i powiedzieć: zabierzcie mamę, bo sprzedaję mieszkanie” (IDI_4). Tego rodzaju postawy odzwierciedlają osłabienie więzi międzypokoleniowych i zanikanie tradycyjnych ról opiekuńczych w rodzinie. Zjawisko to prowadzi do marginalizacji seniorów, którzy zostają pozostawieni sami sobie.
(…)
Problem ten jest szczególnie dotkliwy dla osób starszych z problemami psychicznymi, które często nie zdają sobie sprawy z potrzeby wsparcia, co dodatkowo utrudnia interwencje. Brak transportu i ograniczone zasoby finansowe są istotnymi przeszkodami w korzystaniu przez seniorów z dostępnych usług. Starsze osoby, które potrzebują konsultacji z terapeutą, prawnikiem czy lekarzem specjalistą, często nie mają możliwości dojazdu do tych placówek. Problem ten pogłębia się przez ograniczoną liczbę specjalistów dostępnych na terenie gminy.
Respondenci badania, wskazują na wiele różnych problemów, które dotykają ich rodzin, a zdecydowanie najwięcej wskazań (30%) ma słaby dostęp do opieki zdrowotnej – co pokrywa się z tematami omawianymi na posiedzeniach Rady Miejskiej i zobowiązaniem władz do instytucjonalizacji opieki zdrowotnej na terenie gminy poprzez utworzenie placówki Publicznej Opieki Zdrowotnej we współpracy ze szpitalem powiatowym. Działania te zaplanowano na rok 2025 i bez wątpienia znajdą się wysoko w priorytetach nowej strategii rozwoju.
Kolejne rozdziały wskazują na złożoność problemów społecznych w gminie i ich negatywne konsekwencje dla całej społeczności. Wyniki badań potwierdzają i korespondują z podejmowanym przez władze gminy działaniami, szczególnie zmierzającymi do utworzenia w Leśnej Centrum Usług Społecznych, o czym pisaliśmy już w raporcie z zeszłego roku.
Z raportu wynika też, że większość mieszkańców nie ma świadomości działań podejmowanych przez władze gminy, co prowadzi do wniosku, że należy radykalnie poprawić nie tylko działania i dostęp do usług społecznych, ale także komunikację z mieszkańcami i ich wiedzę na temat pomocy, którą mogą uzyskać ze strony gminnych instytucji.
W podsumowaniu badania czytamy:
Analiza problemów społecznych gminy Leśna, oparta na wypowiedziach przedstawicieli lokalnych instytucji, ukazuje szereg wyzwań wpływających na życie mieszkańców. Główne problemy dotyczą bezrobocia, uzależnień, przemocy domowej, zaniedbań opiekuńczo-wychowawczych ze strony rodziców i opiekunów oraz braku wsparcia dla osób starszych. Wiele z tych trudności wynika z historycznych uwarunkowań gospodarczych oraz ograniczonej infrastruktury społecznej i komunikacyjnej.
Bezrobocie i trudności finansowe wynikają z upadku lokalnych zakładów pracy, co przyczyniło się do migracji młodych ludzi oraz utrwalenia problemów społecznych wśród osób pozostających w gminie. Sytuację pogłębia wykluczenie komunikacyjne, które utrudnia dostęp do pracy oraz usług wspierających.
Położenie gminy przy granicy z Czechami sprzyja łatwemu dostępowi do narkotyków, co zwiększa skalę zjawiska. Problem uzależnień współwystępuje z przemocą domową, gdzie alkohol jest dominującym czynnikiem eskalującym przemoc.
Rodziny w gminie Leśna często zmagają się z nieporadnością wychowawczą, brakiem zaangażowania rodziców oraz ograniczonym wsparciem instytucjonalnym. Dzieci i młodzież, pozostawione bez odpowiedniej opieki, stają się bardziej podatne na uzależnienia behawioralne oraz problemy emocjonalne.Seniorzy, pozostawieni bez wsparcia ze strony rodzin, często doświadczają samotności i marginalizacji. Brak lokalnych placówek opieki nad osobami starszymi oraz ograniczenia transportowe dodatkowo pogłębiają ich trudną sytuację.
Lokalna Diagnoza Problemów Społecznych gminy Leśna, posłużyła do opracowania „Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii na rok 2025-2028”, który został przyjęty uchwałą XII/70/2025 Rady Miejskiej w Leśnej w styczniu 2025. Zostanie także uwzględniona przy tworzeniu Strategii Rozwoju gminy Leśna w roku 2025.
